Odcinek dziewiętnasty podcastu Ortopedia  – Moja Pasja!

Łąkotka – budowa i funkcja.

O łąkotce zazwyczaj każdy dowiaduje się dopiero jak ją uszkodzi. No bo któż by się zastanawiał co tam w kolanie siedzi. Łąkotka zdrowa chroni kolano, a uszkodzona potrafi je niszczyć. Wymaga prawidłowego leczenia, bo sama niestety nie bardzo chce się wygoić.

W tym odcinku podcastu usłyszysz:

  • 0:59 Wstęp
  • 1:52 Łąkotka czy łękotka
  • 2:35 Budowa łąkotki
  • 7:35 Korzenie, torebka, więzadła
  • 8:55 Biomechanik łąkotek
  • 9:50 Funkcje łąkotek
  • 10:15 Przyczyny uszkodzeń łąkotek
  • 11:52 Diagnostyka i rozpoznanie patologii
  • 14:24 Smutne dane
  • Zakończenie

Linki:

Łąkotka – budowa i funkcja  – podcast w formie audio i wideo

Podcast udostępniam na wszelakich aplikacjach podcastowych typu iTunes (i wszystich które korzystają z katalogu iTunes) oraz Spotify, Google Podcast, Stitcher, iHeart Radio, Android

Oglądając wideo  zasubskrybuj proszę kanał na YouTube oraz kliknij symbol dzwoneczka, dzięki temu otrzymasz powiadomienie, gdy opublikuję nowy film.

A jeśli wolisz czytać to śmiało przewijaj w dół lub pobierz tekst w wersji PDF

Korzystając z poniższego odtwarzacza możesz przeskoczyć do interesującego Cię rozdziału.

Wystarczy kliknąć w rozwijalną listę:

W wersji wideo tego odcinka znajdziesz dodatkowe ilustrujące temat animacje:

Transkrypcja:

W czasie tego i następnego odcinka zmierzę się z tematem uszkodzenia łąkotki. Dzisiaj wytłumaczę co to za struktura, gdzie ją można znaleźć, jaka jest jej funkcja oraz jak i kiedy może się uszkodzić. Za tydzień z kolei omówię co można zrobić w konkretnych typach uszkodzenia łąkotki. Mam nadzieję, że spodoba Ci się ten temat i uznasz go za wartościowy. Zaczynamy

Witam Cię bardzo serdecznie w dziewiętnastym odcinku podcastu Ortopedia Moja Pasja. Ja nazywam się Michał Drwięga, jestem ortopedą, a w podcaście omawiam problemy ortopedyczne, pokazuje jak pracuje, czym kieruję się proponując konkretny sposób leczenia oraz jakie są jego alternatywy i możliwe powikłania. Jeśli interesu-jesz się ortopedią, szukasz rozwiązania swojego problemu po urazie, miałeś kontuzję lub jesteś z drugiej strony barykady i uczysz się ortopedii – koniecznie wysłuchaj tej audycji!

Wstęp 0:59

Cześć.  Cieszę się, że znalazłeś chwilę, aby posłuchać mojej audycji o łąkotce.
Temat jest dość popularny i informacji o łąkotkach można znaleźć naprawdę dużo więc postaram się kłaść nacisk na aspekty praktyczne i wręcz łopatologicznie wyjaśnić o co z tymi łąkotkami chodzi. Jak wiesz podcast jest również publikowany w formie wideo na moim kanale youtube Doktor Mick (doktor przez k całym wyrazem) i o ile zazwyczaj po prostu widać mnie jak mówię, to w tym odcinku przygotowałem tam również parę animacji demonstrujących to o czym mówię.

Tak więc jeśli akurat masz możliwość patrzenia na ekran, to myślę, że warto. Jeśli nie, to spokojnie możesz słuchać dalej, bo spróbuję trafić do Twojej wyobraźni, najbarwniej jak tylko to jest możliwe.

Łąkotka czy łękotka 1:52

Już na wstępie zauważę, że będę używał formy łąkotka, przez „ą” a nie łękotka przez „ę”. Podobno obie formy są poprawne, choć łękotka uchodzi za nazwę bardziej potoczną. W każdym razie w literaturze medycznej używana jest forma łąkotka.

Ciśnie mi się na usta, żeby od razu powiedzieć, po co nam ta łąkotka. Do czego ona służy? Ale mam taki pomysł, że nie powiem Ci tego teraz. A co, nie może być za łatwo! Najpierw omówię jej budowę i biomechanikę i wtedy pewnie sam wymyślisz po co ona jest w kolanie.

Budowa łąkotki 2:35

No to w takim razie co to takiego ta łąkotka i gdzie ona się znajduje?
I tu szybka odpowiedź, bo oczywiście łąkotka, a w zasadzie łąkotki znajdują się w kolanie. Łąkotki, bo w każdym kolanie znajdują się dwie łąkotki – przyśrodkowa i boczna. Z łaciny odpowiednio meniscus medialis i meniscus lateralis.

Dwie głównie kości w obrębie kolana to kość udowa i kość piszczelowa. Zginając kolano dochodzi do ruchu pomiędzy tymi kośćmi. Łąkotki uczestniczą w tym ruchu bo znajdują się pomiędzy nimi. Pomiędzy, ale nie oddzielają całkowicie tych dwóch kości od siebie.
Żeby wytłumaczyć kształt łąkotki muszę pobudzić Twoją wyobraźnię. Jest to ważne, bo zrozumienie tego jak zbudowana jest łąkotka, pozwoli łatwiej zrozumieć jej funkcję, mechanizmy uszkodzenia ale i sposoby leczenia.

Gotowy?

No to wyobraź sobie kulę – może być np. Kula bilardowa leżąca na płaskim stole. Ja w moim filmiku pomocniczym posłużyłem się jakąś kulką z dziecięcych zabawek. Nie ma znaczenia. Jest kula Na stole? Ok. No więc przekładając ten obraz na kolano, kula to koniec kości udowej tzw. kłykieć. Przy czym znowu kłykcie w kolanie mamy dwa – przyśrodkowy i boczny, dlatego łąkotki też są dwie.

Stół to płaskie zakończenie kości piszczelowej. Odpowiednie kłykcie kości piszczelowej może nie są całkiem płaskie, ale dla ułatwienia tłumaczenia niech przez chwilę  takie będą. Co tu już jest ważne? Czy jesteś w stanie mi powiedzieć, jak mocno przylega kula do stołu? No właśnie, prawie w ogóle. Kontakt jest w zasadzie punktowy. Z tego wynika, że ciężar kuli i wszystkiego co na niej by stało, będzie przenoszony na stół przez bardzo małą powierzchnię.

Tu już trochę kłania się fizyka. Nacisk, czy też ciśnienie wytwarzane pomiędzy tymi elementami jest wprost proporcjonalne do ciężaru ciała naciskającego a odwrotnie proporcjonalne do powierzchni styku. I po co ja to mówię? Z bardzo ważnego powodu. Końce kości pokryte są chrząstką grubości 3-4 milimetrów. Chrząstka jest delikatna i obciążana punktowo bardzo szybko ulega uszkodzeniu.

Tak więc organizm musiał wytworzyć element zmniejszający ten nacisk. Skoro wzór mówi że nacisk jest wprost proporcjonalny do ciężaru ciała, to moglibyśmy zmniejszyć ciężar. No ale to nie takie łatwe. Czasem przecież nawet o parę kilogramów trudno jest nam zmniejszyć ciężar ciała. Prawda? Pozostaje więc zwiększyć pole kontaktu. Mogłaby by więc np. Kość piszczelowa być wklęsła. Wtedy okrągły koniec kości udowej byłby wpasowany w kość piszczelową. Takie rozwiązanie jest zastosowane w stawie biodrowym. W kolanie też trochę tak jest, bo jednak powierzchnia kości piszczelowej, tak jak powiedziałem, nie jest całkowicie płaska. Ale przy takim rozwiązaniu jak w biodrze, kolano nie miałoby tak dużego zakresu zgięcia jakim normalnie dysponuje.

No więc trzeba było zastosować inny mechanizm. Coś co pogłębiłoby wklęsłość kości piszczelowej, ale byłoby ruchome, aby nie ograniczać zakresu ruchomości. Teraz ćwiczenie praktyczne. Mamy już kulę i stół. Bierzemy trochę plasteliny i formujemy z niej wałeczek, ale nie za długi. Taki, aby dało się z niego zrobić oponkę z niedużą dziurką. Teraz kładziemy oponkę na stole i na oponce stawiamy kulę. I przyciskamy aż kula dotknie stołu. I co otrzymujemy? Teraz kula nie tylko punktowo dotyka stołu, ale dużą powierzchnią opiera się na oponce, a więc oponka przenosi obciążenie. Ta zgnieciona oponka to właśnie nasza łąkotka. Jak podniesiesz kulę, to zobaczysz, że plastelina uformowała się w formę takiego klina. I właśnie tak też wygląda łąkotka.

Z badań nad łąkotkami dowiadujemy się, że bez obciążenia, czyli jak np. leżymy, kość piszczelowa nie dotyka kości udowej – ciekawe nie? Są one odsuwane od siebie sprężystymi łąkotkami.

Przy obciążeniu średnią masą ciała dorosłego człowieka, powierzchnia kontaktu bezpośredniego pomiędzy kośćmi to jedynie od 29 do 41 procent.

Jeśli chodzi o obciążenia, to łąkotka boczna przenosi około 70% obciążenia, a przyśrodkowa około 50 procent. Mówię oczywiście o procencie obciążania przez dany przedział stawu, a nie całe kolano, stąd procentów wychodzi trochę więcej niż 100.

I najciekawsze : po całkowitej meniscectomii powierzchnia kontaktu zmniejsza się o 75% a maksymalne obciążenie zwiększa o 235%. Łatwo się więc domyślić, że bez łąkotek powierzchnie stawowe długo nie pociągną.

Korzenie, torebka, więzadła 7:35

 Co jeszcze o łąkotce? W naszym eksperymencie uzyskaliśmy z oponki strukturę okrągłą. Łąkotka jednak, stanowi tylko pól takiego okręgu – pół po stronie przyśrodkowej i pół po stronie bocznej kolana. I tu kolejna ważna rzecz. Łąkotka będąc półokręgiem, takim rogalikiem, aby nie została wysunięta, wręcz wyciśnięta spomiędzy powierzchni stawowych, musi na końcach trzymać się kości. Miejsce mocowania tak zwanych rogów łąkotki do kości piszczelowej nazywamy korzeniami. O korzeniach jeszcze dzisiaj chyba będzie.

Po drodze, łąkotka jest w różnych miejscach dodatkowo stabilizowana do tzw torebki stawu więzadłami łąkotkowo-udowymi, łąkotkowo-piszczelowymi oraz więzadłem łąkotkowo-strzałkowym – tu uśmiecham się do mojej koleżanki Urszuli, która fascynuje się tym więzadłem. Tradycyjnie wyróżnimy w każdej łąkotce korzeń przedni, róg przedni, trzon łąkotki i analogicznie róg tylny i korzeń tylny.  Nowoczesny podział budowy łąkotki jest nieco bardziej skomplikowany, ale tu zainteresowanych dokładniejszą budową łąkotek odsyłam już do publikacji moich znajomych, ponowie dr Urszuli Zdanowicz, dr Roberta Śmigielskiego oraz profesora Bogdana Ciszka. Odpowiedni link znajdziesz oczywiście w notatkach.

Biomechanika łąkotek 8:55

No to chyba o budowie wystarczy. Teraz może jeszcze słowo o biomechanice.
Jedną z ważniejszych informacji jest ta, że łąkotki przemieszczają się w trakcie ruchu kolana. I tak, w trakcie zginania łąkotki przesuwają się do tyłu po kości piszczelowej, cały czas dopasowując się do promienia krzywizny kłykci kości udowej. Przy pełnym zgięciu stawu, rogi tylne prawie wiszą poza kością piszczelową. Fakt,  że w trakcie ruchu stawu łąkotki przemieszczają się, może być powodem ich uszkodzenia. Przy nagłym ruchu, dodatkowo połączonym z formą rotacji i przeniesieniem dodatkowego obciążenia,  łąkotki mogą nie zdążyć się prawidłowo ustawić i zostaną przygniecione, przyszczypnięte lub wręcz oderwane. Powodów do uszkodzenia łąkotek jest znacznie więcej i powiem o nich przy okazji omawiania poszczególnych typów uszkodzeń.

Funkcje łąkotek 9:50

Nadszedł chyba już czas na odpowiedź na pytanie … o funkcję łąkotki. Jestem pewien, że większość już wymyślisz. No to jedziemy: przenoszenia obciążenia – jasne, absorbcja drgań i wstrząsów – oczywiście, i jeszcze stabilizacja stawu  oraz rozprowadzanie płynu stawowego, też logiczne, skoro cały czas się przesuwają.

Przyczyny uszkodzeń łąkotek 10:15

Uszkodzenia łąkotek mogą zdarzyć się w czasie uprawiania  praktycznie każdego sportu i nie tylko sportu. Postuluje się, że uszkodzenie łąkotki występuje zazwyczaj w wyniku nagłego prostowania lub zginania stawu kolanowego znajdującego się w częściowym zgięciu i rotacji. Takie uszkodzenie powstanie bez innych patologii stawu. Mogą być również inne, bardziej dramatyczne formy uszkodzenia, połączone np. z uszkodzeniem aparatu więzadłowego, czyli najczęściej zerwaniem więzadła pobocznego piszczelowego  czy więzadła krzyżowego przedniego. Często zresztą te trzy struktury uszkadzają się razem i wtedy rozpoznajemy triadę, o której już wspominałem w odcinku o podejmowaniu decyzji w stosunku do zerwanego więzadła krzyżowego przedniego, a był to mój pierwszy odcinek, do którego cały czas możesz wrócić, a znajdziesz go pod adresem www.drmick.pl ukośnik 001, jak pierwszy odcinek podcastu.

Odpowiedzmy na pytanie, kiedy dochodzi do uszkodzenia łąkotek? Jest tak:

  • Gdy przekroczone zostają fizjologiczne granice wytrzymałości łąkotek na działające nań siły
  • przekroczone są fizjologiczne zakresy ruchów
  • lub gdy uszkodzone zostaną struktury pozostające w bezpośrednim kontakcie z łąkotką.

U osób starszych, których łąkotki mają osłabioną strukturę, do uszkodzenia może dojść nawet w czasie normalnej aktywności np. w czasie przysiadu.

Warto zauważyć, że łąkotka przyśrodkowa uszkadzana jest pięciokrotnie częściej niż boczna.

Diagnostyka i rozpoznanie patologii 11:52

Czy rozpoznanie uszkodzenia łąkotek jest łatwe? I tak i nie.

Po przebytym urazie przede wszystkim pojawia się ból po stronie bocznej lub przyśrodkowej kolana na wysokości szpary stawowej. Nasila się on w czasie wysiłku lub bezpośrednio po nim. Pacjenci często zauważają ograniczenie zakresu ruchomości kolana w postaci deficytu wyprostu lub zgięcia. W takim wypadku mówi się o „zablokowaniu” kolana. W stawie może pojawić się nadmierna ilość płynu, co jest powodem potocznego „spuchnięcia” kolana. Dodatkowymi objawami mogą być przeróżne trzaski, przeskakiwania w kolanie, a nawet uczucie jego niestabilności. Wszystkie te objawy będą oczywiście uzależnione od rodzaju uszkodzenia.

Do postawienia odpowiedniej diagnozy konieczne jest dokładne badanie lekarskie. Ortopeda wykonuje szereg testów naciskając na łąkotkę w szparze stawu, ruszając kolanem w odpowiedni sposób oraz wymuszając odpowiednie ustawienie łąkotki. Część z testów polega nawet na swego rodzaju miażdżeniu łąkotki. Każdy z tych testów ma na celu wywołanie większego lub mniejszego bólu, co będzie wskazywało, że w obrębie łąkotki lub w jej okolicy wytwarza się stan zapalny, najprawdopodobniej wywołany jej uszkodzeniem.
Pozwolę sobie nie wymieniać tu już wszystkich testów, ale obiecuję w niedalekiej przyszłości pokazać takie badanie na kanale Youtube.

Wstępne podejrzenia potwierdza się w badaniu rezonansu magnetycznego. Tak, zdecydowanie rezonansu a nie badania USG. Dlaczego? A no dlatego, że większej części łąkotek po prostu w badaniu USG nie widać. Może coś byśmy ocenili jeśli chodzi o rogi przednie i trzon. Ale już róg tylny, szczególnie łąkotki bocznej praktycznie jest poza zasięgiem.

Jest jeszcze jeden aspekt. Co z tego że USG nawet powie nam, że jest uszkodzenie? Kwalifikacja do ewentualnej operacji na podstawie tego badania nie jest niestety bezpieczna ani dla pacjenta ani dla ortopedy. Ja w każdym razie chcę wiedzieć dokładnie co zastanę w stawie i chcę powiedzieć pacjentowi przed zabiegiem, przynajmniej z dużym prawdopodobieństwem, co z tą łąkotką zrobię.

Tak więc w rezonansie oceniamy typ uszkodzenia łąkotki i dzięki niemu planujemy jakie leczenie możemy zastosować.

Smutne dane 14:24

Łąkotki z racji ograniczonego ukrwienia mają bardzo słaby potencjał do gojenia. Rzadko spotykam się z sytuacją, kiedy można podjąć próbę leczenia zachowawczego. W większości przypadków konieczny jest zabieg artroskopowy i chirurgiczne opracowanie uszkodzenia. Z drugiej strony, czasy, kiedy przy nawet najmniejszym uszkodzeniu łąkotki usuwano ją w całości, minęły już mam nadzieję bezpowrotnie.

Obecnie wiadomo, że po meniscektomii całkowitej występuje:

  • siedem razy większe prawdopodobieństwo rozwoju zmian zwyrodnieniowych,
  • u 90% sportowców występują zmiany radiologiczne
  • u ok. 65% występują dolegliwości bólowe
  • 48% osób zmuszone jest do zmniejszenia aktywności sportowej.

Dlatego też priorytetem jest zachowanie maksymalnie dużej części łąkotki. Jeśli tylko jest to możliwe należy ją zeszyć, a jeśli konieczna jest częściowa resekcja łąkotki to ograniczona tylko do części zniszczonej. Funkcja łąkotek w kolanie jest tak ważna, że u osób po całkowitej meniscektomii wykonuje się wręcz przeszczep łąkotki od dawcy.

Zakończenie

No to chyba omówiłem wszystko co dzisiaj planowałem. To trochę inny opis łąkotek niż ten który można znaleźć w książkach. Mam nadzieję, że Ci się podobał. Ale niezależnie od tego, chętnie poznał bym Twoją opinię. Jeśli więc znajdziesz chwilkę, to napisz proszę słowo komentarza czy to w iTunes, czy na Youtubie czy też bezpośrednio na mojej stronie.

Żegnając się dzisiaj, zapraszam Cię od razu na za tydzień na drugą część podcastu o łąkotkach, w którym omówię rodzaje uszkodzeń łąkotek, a przede wszystkim co w konkretnej sytuacji można z taką łąkotką zrobić.  Planuję też wypuścić kilka krótkich filmików instruktarzowych na temat szycia łąkotek, tak więc zapraszam do śledzenia mojego kanału na YouTube.

Tymczasem dziękuję Ci za wspólnie spędzony czas i życzę wielu udanych, zdrowych i bezpiecznych aktywności sportowych.

Do usłyszenia.

Michał Drwięga - ZnanyLekarz.pl